Historia karate tradycyjnego

Historia karate tradycyjnego

Ewolucja karate tradycyjnego osiągnęła swój końcowy etap około 1930 roku na terenie Japonii. Podstawowe techniki wzięły wcześniej początek w to-de, sztuce walki bez broni, która rozwinęła się na japońskiej wyspie Okinawie. Rozwój to-de nastąpił, gdy ówczesne władze Okinawy zabroniły ludności posiadania jakiejkolwiek broni. Samo okinawskie to-de oparte było na chińskiej sztuce walki, znanej jako chuan- fa. Korzenie chuan- fa sięgają ponad tysiąc lat wstecz. Ogólnie uważa się, iż największy wpływ na rozwój okinawskiego to-de miała odmiana chuan-fa, zwana nan-pei-chun, która rozkwitła w chińskiej prowincji Fukien. Rezultatem uzupełnienia filozofii sztuk wojennych o podstawowe techniki to-de stało się karate tradycyjne. Nastąpiło to około roku 1600, kiedy rozmaite japońskie sztuki walki zlały się w jedno, zarówno pod względem techniki jak filozofii. Właśnie stopienie się sztuki walki w jeden system sztuk wojennych zdecydowało o powstaniu budo. Razem z budo narodziła się potrzeba ustawicznego poszukiwania doskonałości człowieka W obrębie karate tradycyjnego istnieje wiele tak zwanych stylów (systemów szkół ). Jednakże dzielą się one na 2 zasadnicze grupy: shuri-te (włącznie z tomari-te) oraz naha-te. Shuri-te rozwinęło się w okręgu Okinawy zwanym Shuri ( obecnie wchodzącym w skład miasta Naha). Shuri-te opiera o się na chińskiej chuan-fa z okresu 1400 A.D. Zostało rozwinięte w sobie tylko właściwy sposób w geo-politycznych warunkach Okinawy. Naha-te wywodzi się wprost od nan-pei-chun z lat 90-tych ubiegłego stulecia. Zostało sprowadzone do okinawskiego okręgu Nahabezpośrednio z chińskiego Fukien. Różnice pomiędzy karate tradycyjnym a szkołami nowoczesnymi Karate tradycyjne, czyli oryginalne karate, powstało w Japonii jako sztuka walki. Praktycznie rzecz biorąc karate tradycyjne opiera się na koncepcji „ciosu kończącego”.Cios kończący definiuje się jako tech-nikę wystarczającą do unieszkodliwienia przeciwnika. Wraz z techni-kami towarzyszącymi technika ciosu kończącego jednoczy w sobie moc całego ciała, skupiając ją na jednym uderzeniu. Przebieg zawo-dów karate tradycyjnego od początku do końca oparty jest na sztuce samoobrony. Jedynie technika ciosu kończącego zaliczana jest jako zdobyty punkt. Co więcej, zgodnie z zasadą, że cios kończący jest ostatnim ciosem zadanym w walce, w zawodach karate tradycyjnego starcia prowadzone są do zdobycia 1 punktu. Dzięki ścisłemu prze-strzeganiu tej zasady do minimum sprowadzona zostaje ilość posu-nięć i niestarannie wykonanych technik. Podobnie jak w przypadku każdej innej sztuki samoobrony, wzrost i waga przeciwnika nie są tu ani określone, ani też istotne. Zasady samoobrony wymagają gotowości odparcia ataku każdego prze-ciwnika, niezależnie od jego wagi i wzrostu. Co więcej, niejedno-krotnie napastnik bywa potężniej zbudowany od napadniętego. Jako dyscyplina sportu, karate tradycyjne wykorzystuje zawody jako jeden ze środków treningowych i sposób wzbogacenia ogólnego rozwoju człowieka poprzez osiągnięcie lepszej równowagi emocjonalnej, dyscypliny wewnętrznej i zgodności z zasadami etykiety. Razem wzięte, cele te wyznaczają zrąb przepisów spor-towych karate tradycyjnego. Korzenie innych, nowoczesnych szkół karate sięgają w swym rozwoju karate tradycyjnego. Nowe szkoły oparły swoje techniki i postawy na bazie uderzeń i kopnięć japońskiego karate. Zachowując podobieństwo zewnętrzne, szkoły te wprowadziły jednak zasadnicze modyfikacje. Zapewne najbardziej brzemienna w skutki okazała się zmiana podejścia filozoficznego i przeniesienie nacisku ze sztuki walki i samoobrony na rzecz punktowanej konkurencji sportowej, polegającej na zadawaniu ciosów i kopnięć. Przykładowo, nie potrzeba eksperta, by zauważyć, że szkoły nowoczesne przejęły z karate sposoby uderzeń i kopnięć jedynie w najbardziej ogólnym i dowolnym sensie. Punkty w walce sportowej przyznawane są tam na podstawie możliwie jak najszybszego i jak najbardziej precyzyjnego trafienia w cel pięścią lub stopą. W tej sytuacji niepotrzebny stał się wymóg „ciosu kończącego”. W rezultacie zbędne okazało się wkładanie w uderzenia siły powstałej z ruchu całego ciała. Co więcej, główny nacisk położony został na oszczędność ruchów. W tym najważniejszym względzie dynamika ciała nowoczesnych szkół karate jest całkowitą odwrotnością dynamiki w karate tradycyjnym. Wyzbywszy się wymogu ciosu kończącego, nowe szkoły karate oparły w zamian swe przepisy sportowe na systemie wielo-punktowym. W przypadku organizacji karate nowoczesnego mamy zazwyczaj do czynienia z systemami przyznającymi albo trzy, albo sześć razy pół punktu. Karate tradycyjne opiera się na sztuce samo-obrony. Jako że w konsekwencji waga i wzrost przeciwnika są bez znaczenia, nie istnieją kategorie wagowe. Tymczasem nowoczesne szkoły karate spoglądają na walkę z perspektywy konkurencji sportowej, a nie sztuki. Stąd jedna z nowoczesnych szkół karate ma aż siedem różnych kategorii wagowych. 

Instruktor karate tradycyjnego
Tradycje, etykieta i postawa budo oraz wszystkich innych sztuk wojennych Japonii sięgają korzeniami wiele stuleci wstecz. Jednym z najważniejszych aspektów tego dziedzictwa jest postać nauczy-ciela ze wszystkimi powinnościami. Obowiązki instruktora karate porównuje się do zasady działania kompasu, w tym sensie, iż wskazuje on swym uczniom prawidłowy kierunek drogi; zyskuje szacunek i zaufanie uczniów dając przykład nienagannej postawy i nieskazitelnego charakteru; poprzez ustawiczny wysiłek i pracę nad podniesieniem się na wyższy poziom techniczny zawsze o krok wyprzedza rozwój swojego ucznia, znowu wskazując tym drogę; dzięki uważnej analizie fizycznej, psychicznej i psychologicznej kondycji ucznia zawsze znajduje się w odpowiedniej pozycji, by pokierować jego rozwojem we właściwym kierunku. Tak rozumiany symbol kompasu jest wskaźnikiem oddania i poświęcenia się standa-rdom karate tradycyjnego, jako instruktora, trenera i nauczyciela. 

Kumite karate tradycyjnego
Jednym z trzech elementów wchodzących w skład karate jest kumite
(w zakres ćwiczeń karate wchodzą:
kihon-doskonalenie techniki, 
kata-walka z pozorowanymi przeciwnikami 
kumite – walka z przeciwnikiem rzeczywistym)

Jest to walka, w której wykonywane „pustymi rękoma” (nieuzbrojoną dłonią) techniki podstawowe nabierają konkretnego sensu w konfrontacji z rzeczy-wistym przeciwnikiem. Poprawność i sumienność wykonania technik stanowi podstawę kumite. Nie jest łatwo to sobie uświa-domić, zwłaszcza początkującym. Dopiero po pewnym czasie stop-niowo przychodzi zrozumienie, że kumite to taki rodzaj walki z przeciwnikiem, który ma na celu służyć wyłącznie własnej ekspresji i samodoskonaleniu. Niezbędne jest zatem podjęcie maksymalnego wysiłku fizycznego i psychicznego, który pozwoliłby utrzymać stałą koncentrację w wykonywaniu każdej techniki z odpowiednią sprawnością i siłą. Celem jest uniemożliwienie przeciwnikowi skutecznej reakcji. Zależnie od osiągniętego poziomu zaawan-sowania walki są prowadzone w rozmaity sposób. Rozróżniamy trzy kategorie: 

podstawową (ustalony dystans i zapowiedziane techniki -kihon ippon kumite), 
półwolną (dystans dowolny, na pierwszą, zapowiedzianą technikę ataku wykonywaną w ustalonym czasie -jiyu ippon kumite) 
wolną ( walczący mogą stosować bez zapowiedzi dowolne techniki, zachowując jednak pełną kontrolę nad uderze-niem, tak by nie spowodować obrażeń u przeciwnika-jiyu kumite).

Skoro ostatecznym celem karate jest panowanie nad sobą i swoimi emocjami, jasna staje się przyczyna, dla której kumite w kategorii wolnej jest ostatnim stadium treningu w tej formie karate. Niestety, pomimo ogromu wysiłków, wkładanych przez instruktorów w uświadomienie ogółowi, że walka karate nie jest zwykłą bijatyką ani też środkiem do nacisku i przemocy, negatywne konotacje karate są w dalszym ciągu mocno zakorzenione w społeczeństwie. Po dziś dzień są jeszcze ludzie, dla których karate kojarzy się wyłącznie z „mordobiciem” lub „rozbijaniem desek”. Oczywiście, karate bywa również i takie, ze swej istoty podobne jest do noża, który może być wykorzystany z pożytkiem lub szkodą, zależnie od intencji, w jakiej go użyto. Starcie z kimś, kto przede wszystkim jest kolegą z dojo, a potem dopiero przeciwnikiem, stanowi wyzwanie, służyć ma wyłącznie podniesieniu ducha walki przy zdecydowanej woli niedopuszczenia do konfrontacji li tylko dla zademonstrowania własnej przewagi. Siła i sprawność, w odłączeniu od głębszego celu, któremu powinny służyć, stają się przymiotami pozbawionymi większej wartości.

Kata karate tradycyjnego
Esencją karate są kata (formy). Składają się one z serii sko-ordynowanych i harmonijnych ruchów, które wykonywane są z zachowaniem ustalonej kolejności i określonego rytmu. Każde kata przedstawia wyimaginowaną walkę z kilkoma przeciwnikami jednocześnie. Defensywne przeznaczenie karate widoczne jest już w samej kolejności ruchów kata, które rozpoczynają się zawsze od pozycji obronnej. Karateka nigdy nie atakuje pierwszy, ani nie wykorzystuje opanowanych technik, stosując przemoc. Każde kata składa się z serii następujących po sobie ruchów, wykonywanych wzdłuż linii zwanej embusen. Ostatni ruch kata powinien wypaść dokładnie w tym samym punkcie, w którym rozpoczęto ćwiczenie. Oczywiście po bezbłędnym wykonaniu wszystkich technik pozorowanej walki. Pozostawanie w czujnej gotowości (zanshin) jest integralną częścią kata i powinno być równie doskonałe jak zachowanie w ćwiczeniu określonej pozycji (kamae). Każde kata ma własne cechy charakterystyczne, które ćwiczący powinien wydobyć na jaw, odciskając indywidualne piętno na wykonywanych technikach ręcznych i nożnych, nie zapominając nigdy o wyimaginowanym przeciwniku. W trakcie wykonywania kata należy zwrócić uwagę na naprzemienne napinanie i rozluźnianie mięśni, regularny oddech i zachowanie czujności (nie może to jednak prowadzić do usztywniania się). Przede wszystkim trzeba jednak osiągnąć niezbędny stopień koncentracji wewnętrznej ( duchowej). Równoczesne zachowanie wszystkich tych elementów sprawia, że ruch staje się płynny i harmonijny, rytmiczny i pełen wdzięku, co jest spowodowane tym, że siła zostaje użyta we właściwym momencie, a ciało wprawione w ruch z elastycznością i swobodą. Żaden ruch kata nie jest zbędny. Ciąg określonych technik w każdym ćwiczeniu to nie działania spektakularne, podjęte dla wywołania efektu wizualnego, lecz ruchy uzasadnione przewidywanym przebiegiem walki, studiowane i doskonalone przez mistrzów karate, którzy je tworzyli. Jedni robili to dla nabycia siły fizycznej, wzmocnienia muskułów i kości, inni dla poprawienia refleksu i zwiększenia szybkości. Jeśli chodzi o klasyfikację, kata generalnie dzielimy na należące do stylu Shorei (siła i moc) i stylu Shorin (szybkość i lekkość). Ćwiczenie kata rozpoczyna się od nauki pięciu podstawowych form z grupy Heian. Określenie to pochodzi od nazwy historycznej stolicy Japonii, Kyoto, która oznaczała „panuj w pokoju i ze spokojem”. Pozwala to zrozumieć głębszy sens użycia pojęcia Heian w zastosowaniu do pierwszych pięciu kata. Opanowanie ich w wystarczającym stopniu daje adeptom sztuki karate podstawy, pozwalające na wyrobienie w sobie szybkości, refleksu, umiejętności technicznych i siły fizycznej. Przede wszystkim jednak umożliwia uzyskanie spokoju wewnętrznego. To zaś z kolei stanowi gwarancję skutecznej samoobrony. Po formach z grupy Heian następuje długa lista kata wyższych (bardziej złożonych). Należą do nich ćwiczenia z serii Tekki, Bassai, Empi, Join, Kanku, Jitte, Gankaku, Hangetsu i wiele innych. To właśnie dzięki ćwiczeniu kata karate przetrwało do dzisiejszych czasów. Połączenie wszystkich technik w ramach poszczególnych kata sprawiło, że dziedzictwo wspaniałej sztuki walki jaką jest karate nie zostało zaprzepaszczone, lecz przekazywane z pokolenia na pokolenie, dotrwało do naszych dni. 

(Na podstawie pism i wypowiedzi Hidetaki Nishiyamy, wygłoszonych na seminarium w Warszawie w dn. 23 -25stycznia 1995 opublikowane w Świecie Karate – magazynie PZKT październik 1998)